چرا ایرانیان اسلام را بر آیین زرتشتی ترجیح دادند؟

متن ذیل بخشی از سلسله مصاحبه هایی است که با محقق و متفکر شیعه دکتر سید محمدکاظم مصباح موسوی، موسس و رییس مرکز ایرانی اسلامی امام علی(ع) انجام شده است. ایشان فارغ التحصیل از حوزه علمیه قم میباشد و دکترای خود را از دانشگاه مک گیل دریافت کرده اند. وی سال های متمادی به عنوان استاد معارف اسلامی، الهیات و فلسفه در حوزه علمیه قم و همچنین در بسیاری از دانشگاههای داخل و خارج از کشور از جمله دانشگاههای امیرکبیر، تهران و علوم پزشکی اصفهان و نیز در دانشگاه مک گیل در مونترال کانادا تدریس نموده اند. از ایشان آثار زیادی در زمینه روانشناسی، فلسفه و اسلام شناسی منتشر شده است. همچنین صدها ویدئوی سخنرانی از ایشان جهت استفاده علاقمندان و محققان در دسترس است. در این مصاحبه سعی شده تا با توجه به نظام اعتقادی شیعیان بر مبنای قرآن، به برخی از سوالات پاسخ : داده شود.

آیا ایرانیان از ترس جان و به زور عرب ها مسلمان شدند؟

مسلماً باور این مسأله که ملّتی با تمدن و هویّت ایرانی از روی ترس و عجز مسلمان شده باشند و پس از سالهای متمادی همچنان مسلمان مانده اند، خود توهینی بزرگ به ایرانیان تلقی می شود. تاریخ گواهی می دهد که یونانیان ۱۲۶ سال بر ایران حکومت داشتند ولی پس از یک قرن، ایرانیان توانستند آنها را شکست دهند و بیرون کنند؛ بدون آن که کوچکترین تأثیری از یونانیان بر زبان، فرهنگ، و مذهب ایرانی جاری شده باشد. این خود دلیل محکمی است بر این ادعا که نمی توان افکار ملّتی با اصالت و بزرگ را شستشو داد و او را به قبول مذهبی وادار نمود. چرا که ایرانی انتخاب گر است و زور و تهدید نمی تواند کمترین تأثیری بر آرمان، اندیشه، فرهنگ و باور او داشته باشد.

ایرانیان پس از ورود اعراب به سرزمینشان با بنی امیّه نیز درگیر شدند و حکومت آنها را ساقط نمودند. اگر چه پس از آن، بنیpعباس را روی کار آوردند ولی اکثر مَناصب دولتی دوران مأمون را به دست گرفتند؛ در این دوران نه تنها از اسلام روی بر نتافتند بلکه در ترویج آن نیز کوشیدند.

اعرابی که وارد ایران شده بودند، ظلم و ستم فراوان نمودند؛ آنها همان امویان جنایتکاری بودند که به پسر پیامبر هم رحم نکردند؛ و امام حسین(ع) و اهل بیت و اصحابش را با آن وضعیت دلخراش به شهادت رساندند. عرب های اموی ) بنی امیه (که مردم مکّه را قتل عام می کردند؛ قطعاً به پدران و مادران ایرانی ما هم نیز رحم نمی کردند. اما عرب بودن با مسلمان بودن متفاوت است. اسلام دین اعراب نیست؛ بلکه دین انسانیت است. اسلام متعلق به ملّت خاصی نیست و فراتر از ملّیتهاست. این بود که ایرانیان با طبقه حاکم ـیعنی بنی امیّه ـ درگیر شدند و تا مرز سرنگونی آنها پیش رفتند ولی هیچگاه از باور و آرمان اسلامی خود دست بر نداشتند، چرا که دین زرتشتی نمی توانست پاسخگوی اندیشه بلند ایرانی باشد.

 چرا ایرانیان اسلام را انتخاب کردند؟

در زمان حیات پیامبر اکرم (ص)، ایشان نامه ای برای دعوت پادشاه ایران، خسرو پرویز، به دین اسلام ارسال فرمود. امّا خسرو پرویز پس از دریافت آن، نامه را پاره کرد؛ چرا که نام مبارک پیامبر قبل از نام خسرو پرویز نوشته شده بود. در حالی که پادشاهان سایر سرزمین ها یا دعوت ایشان را قبول کردند و یا نامه را با هدایا به ایشان باز گرداندند.

در آن زمان، یمن یکی از کشورهای تحت سلطه ایران بود و بسیاری از ایرانیان در آنجا اقامت داشتند. “بازان” دست نشانده خسرو پرویز هم در یمن بود. وی از طرف خسرو پرویز مأموریت یافت تا درباره شخصی که ادعای پیامبری نموده است تحقیق کند و در صورت امکان او را دستگیر و به ایران بیاورد. فرستادگان “بازان” نزد پیامبر (ص)pرفتند و درباره پیامبری ایشان سؤال نمودند؛ پیامبر فرمود: فردا پاسخ سؤالات شما را خواهم داد. روز بعد پیامبر (ص) فرمود: خدای من به من وحی نموده که پادشاه شما در ایران توسط فرزندش “شیرویه” به قتل رسیده است و فرزندش تمایلی به دستگیری من ندارد. نمایندگان با حیرت به یمن بازگشتند و حقیقت امر را جویا شدند؛ پس از چند روز، صحّت کلام پیامبرp(ص) بر ایشان ثابت شد و با دریافت نامه ای از شیرویه که چگونگی قتل پدرش را بیان کرده بود، با ذکر أَشْهَدُ أَنّ لَّا إِلَٰهَ إِلَّإ الله و أَشْهَدُ أَنّ محمد رسول الله به دین مقدس اسلام گرویدند. به تبع آنها ، بسیاری از ایرانیان مقیم یمن نیز مسلمان شدند.اولین ایرانیانی که مسلمان شدند، ایرانیان یمن و بحرین بودند که نه به واسطه شمشیر بلکه به واسطه عشق به پیامبر و اعجاز او مسلمان شدند. این بود که به سرعت، اسلام در میان جامعه ایرانی شکوفا گردید.

چرا ایرانیان به آیین زرتشت باز نگشتند و مسلمانی را برگزیدند؟

تحقیقی است از ادوارد براون۱ که در کتاب تاریخ ادبیات ایران ، ج۱،ص ۲۹۹ در قالب سؤالی مطرح می شودکه آیا اسلام به ایرانیان تحمیل شد و یا آن را با رغبت پذیرفتند؟ در پاسخ به این سؤال، نظر پروفسور توماس واکر آرنولدارائه می گردد.
پروفسور آرنولد۲ در کتاب Teachings of Islam می گوید:”بی تابی موبدان بی گذشت و ستمگر زرتشتی و این که موبدان نه تنها نسبت به علمای سایر ادیان بلکه در برابر کلیه فرقه های مخالف در ایران از جمله مانویان، مزدکیان و علمای مسیحی نیز تعصّب نشان می دادند و بسیار بی مهری می کردند، سبب شد که نسبت به آیین زرتشت و پادشاهانی که حامی ستمگری آنها حمایت بودند، حس بغض و کینه در دل بسیاری از اتباع ایرانی برانگیخته شود.”

اتحاد شوم تزویر موبدان زرتشتی با زور پادشاهان ساسانی، عامل جنایات فراوان در طول سالیان نسبت به ایرانیان شد، و امان از روزی که آن تزویر با این زور در آمیزد. پروفسور آرنولد تصریح می کند که: “استیلای عرب بر ایران سبب خشنودی ایرانیان شد چرا که به معنای رهایی از ظلم حاکمان و فاصله طبقاتی موجود تلقی می گردید.”

همچنین ادوارد براون می گوید: “مسلّم است که قسمت اعظم کسانی که [در ایران] تغییر مذهب دادند، با طیب خاطر و به اختیار و اراده فردی آنها بود.” دکتر صاحب الزمانی نیز در کتاب دیباچه ای بر رهبری می نگارد: “توده های مردم نه تنها در برابر جاذبه جهان بینی و ایدئولوژی ضد تبعیض طبقاتی اسلام مقاومتی احساس نمی کردند، بلکه درست در آرمان اسلامی همان چیزی را یافتند که قرنها به بهای اشک و خون خریدار و مشتاق آن بودند و عطش آن را قرنها در خود احساس می کردند.”

عدالت، برابری، مساوات، حق تحصیل و … همان مضامین دلنشینی بودند که ایرانیان در اسلام یافتند. چرا که در اسلام تحصیل بر هر زن و مرد مسلمان واجب است. در مقابل، حکومت ساسانی که حق تحصیل را تنها به فرزندان طبقه حاکم و فرزندان موبدان(آخوندهایزرتشتی ) اختصاص داده بود. تحقیقات دیگری در این زمینه انجام شده که می توان بدان اشاره نمود، مانند: تحقیقات برنارد لوئیس۳ و کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران نوشته شهید مطهری.

نکته زیبای دیگری که ادوارد براون می نویسد اینست که دین اسلام اجباری نبود و عبارت “یا شمشیر یا اسلام” دروغ است. بسیاری از ایرانیان دین زرتشتی خود را تا مدتها حفظ کردند اما کتاب اوستا دیگر برایشان جذاب نبود و هرچه بیشتر در قرآن تدبیر کردند، آن را جذاب تر دیدند و ایرانیان بیشتر به این دلیل مسلمان شدند.

خداوند در آیه ۳۸ سوره مبارکه محمّد می فرماید: “إِنْ تَتَوَلَّوْا يَسْتَبْدِلْ قَوْمًا غَيْرَكُمْ ثُمَّ لا يَكُونُوا أَمْثَالَكُمْ” اگر روى برتابيد ]خدا[ جاى شما را به مردمى غير از شما خواهد داد كه مانند شما نخواهند بود. امام محمّد باقر (ع)و امام جعفر صادق (ع)فرمودند منظور ایرانیان هستند. ایران بود که اسلام را به جهان عرضه نمود.

اگر امروزه اسلام تا مالزی، اندونزی، چین، هندوستان و پاکستان گسترش یافته است به برکت تلاش های پیگیر ایرانیان است. اگر اسلام دین اجباری بود، چرا ایرانیان جهت نشر آن زحمت کشیدند؟! این تحقیر جامعه ایرانی است که بگوییم اجداد ما همگی به زور مسلمان شدند. ایرانی دارای نژادی اصیل و صاحب اندیشه و اختیار است. هنگامی که اسلام را با دین منحرف شده زرتشت مقایسه نمود، اسلام را انتخاب کرد. این توهینی بزرگ به ایرانیان است که آنها را آن قدر زبون، ضعیف و ذلیل فرض کنیم که به زور شمشیر، سالها و بلکه قرنها اعتقادی را پذیرفته اند. افرادی که چنین باوری دارند، حق ندارند اجداد ما را تحقیر کنند. ایرانی نسل بزرگی است و به همین دلیل خداوند توفیق ارائه اسلام واقعی علوی یعنی تشیّع را به ایرانیان داده است.

از سوی دیگر، برخی آتش زدن کتابخانه های ایران توسط اعراب را مطرح می کنند که درباره آن هم سند صحیحی وجود ندارد. گستاولوبون۴ می گوید: “داستان آتش زدن کتابخانه ها در ایران توسط اعراب یک افسانه است و دروغی بیش نیست و فردی یهودی-انگلیسی۵ در قرن هفتم هجری آن را بیان کرده است.”

من به عنوان فردی که سالیان سال در کانادا با جامعه ایرانی ارتباط فراوانی داشته ام، بارها با این مسأله رو به رو شده ام که برخی می گویند، مشکل ما با اسلام اینست که اسلام دین عرب ها است و پیامبر اسلام، ایرانی نبود. در پاسخ باید گفت که “دین”امری فراتر از ملّیت است و در هیچ مرز جغرافیایی محصور نمی شود. از کمال کوته نظری و سطحی نگری است که دین را با ملّیت یکی لحاظ کنیم. یک دین و یا آیین می تواند در میان ملّت های گوناگون رشد و تبلور یابد.

اساساً کدام آیین در جهان با ملّیت پیش رفتهpاست؟ بودا متولد هند است ولی اکثر بودائیان در چین و کره و حتی اکنون در اروپا و آمریکا هستند. مسیح(ع) متولد فلسطین است ولی آیا آمریکایی ها و یا اروپاییان از این مسأله اِبایی دارند؟ آیا تاکنون هیچ آمریکایی، اروپایی و یا کانادایی اظهار کرده است که چون مسیح فلسطینی است و آمریکایی یا اروپایی نیست، آنها علاقه ای به مسیحیت ندارند؟! اکثریت قریب به اتفاق مردم جهان مسیحی هستند، در حالی که حضرت مسیح(ع) متولد فلسطین می باشد و در آنجا رشد و نمو نموده است. کارل مارکس آلمانی۶ که در انگلستان زندگی میکرده است ، پیش بینی می کند که نخستین کشور کمونیستی انگلستان و سپس آلمان خواهد بود؛ اما بر خلاف پیش بینی او شوروی سابق کمونیست می شود. گرایش به اندیشه ها، اعتقادات دینی و مذهبی، با ملّیت ارتباطی ندارد و کوته نظری است اگر به واسطه این مسأله ، ایرانیان تحقیر شوند که چرا پیامبرشان از ایران نیست.

به افرادی که به این مسأله خیلی علاقه مند هستند می توان گفت که ائمه ما از حضرت امام سجاد(ع) تا امام زمان(عج) ایرانی هستند، چرا که مادر ایشان حضرت شهربانو ایرانی بود و طبق قوانین آن زمان، هر کس مادر ایرانی داشت، ایرانی محسوب می شد. نکته مهمّی که نباید هرگز فراموش شود اینست که امامان ما صرف نظر از ملّیت آنها، خورشیدهای درخشانی هستند که خداوند بر روی زمین قرار داده تا هادی راه آدمیان برای همیشه تاریخ باشند.

۱- Edward Granville Browneخاور شناس و ایران شناس بریتانیایی
۲- Thomas Walker Arnoldفیلسوف و خاور شناس بریتانیایی و ویراستاران دائرةالمعارف اسلام
۳- Bernard Lewis خاور شناس یهودی – انگلیسی
۴- Gustavo Le Bonفیلسوف، مورخ، جامعه شناس و پزشک فرانسوی
۵- ابوالفرج ملطی،طبیب یهودی
۶-Karl Marks فیلسوف،اقتصاددان وبنیانگذار تفکر مارکسیم-سوسیالیسم