شالوده های وحدت اسلامی و راهکارهای تحقق آن

تاکنون تلاش های فراوانی جهت بر پایی وحدت میان مذاهب اسلامی از سوی متفکران و اندیشمندان مسلمان کشورهای مختلف انجام شده است؛ سپاس ویژه از آنان وظیفه ماست که “من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق”. اما بر اساس شواهد موجود، تلاش و راهکارهای بیشتری در این زمینه به منظور تحقق وحدت میان مذاهب اسلامی، از وجه آرمانی آن به وجه عملیاتی می طلبد. در جهان کنونی، اختلافات، بدبینی، نفرت، خشونت و کشتار میان برخی از پیروان مذاهب، جامعه اسلامی را به بحران های وحشتناک مبتلا کرده است. یکی از این بحران ها، مولود قبیح و نامبارک تکفیری ها و یا تروریسم داعش می باشد. جنایات وحشیانه و کشتار بی رحمانۀ آنها ضایعات سهمگینی بر پیکره اسلام و به تبع آن به جامعه بشری وارد کرده است. متأسفانه این اعمال خشونت طلبانه با نام اسلام در رسانه های غربی مطرح می شود و ما همواره شاهد تأثیر منفی آنها بر اذهان عمومی هستیم و گاهی برخورد هایی از قبیل بدبینی، تحقیر مسلمانان و داوری در مورد آنان به عنوان تروریست و برگزاری تظاهرات مبتنی بر عدم پذیرش مهاجران مسلمان را همواره در جامعه غربی شاهد هستیم. به گونه ای که برخی از نسل جدید مسلمان پرورش یافته در غرب دچار تزلزل اعتقادی-هویتی شده اند. از سوی دیگر گرایش پیروان ادیان دیگر به اسلام نیز کاهش یافته است، زیرا بسیاری از آنها از اسلام واقعی (تشیع) آگاهی ندارند. تردیدی نیست که اعمال جنایت آمیز تکفیری ها موجب تحریف قرآن و توهین به شخصیت عدالت گستر حضرت رسول اکرم (ص) شده است. چرا که اسلام هدف از دین و بعثت انبیاء الهی را تزکیه و تعلیم انسان ها و برپایی عدالت و رعایت حقوق انسانها می داند1. در این راستا با تبلیغ اسلام راستین عدالت پرور در عرصه آگاه سازی اندیشه ها و نمادین سازی وحدت اجتماعی بیشتر میان مذاهب اسلامی و شناخت شالوده های وحدت میان آنها، می توان به راه کارهای کارآمد تری در رفع بحران کنونی دست یافت. تقریب بین مذاهب مبتنی بر عناصری است که با تلاش های پیگیر و متعهدانه مسلمانان متفکر در حوزه اندیشه و عمل می تواند بسیاری از بدبینی ها، پیش داوری ها و داوری های نادرست خصوصاً در مورد تشیع را پالایش دهد و با تغییر وجه آرمانی وحدت میان مذاهب اسلامی به وجه اجرایی آن نقش عمده ای ایفا نماید. در این مقال به مواردی از شالوده های وحدت و تقریب بین مذاهب اشاره می شود.

۱- تفسیر صحیح از مفهوم وحدت

یکی از دلایل عدم موفقیت وحدت جهان اسلام را می توان در برداشت ناصحیح از مفهوم «وحدت» دانست.

وحدت در اصول و فروع، آرمان پیامبر (ص) بود و تا زمان حیات آن حضرت وحدت اجتماعی بین همۀ مسلمانان وجود داشت. اما به دلایلی که در تاریخ برادران اهل سنت و شیعه ذکر شده است، بعد از رحلت حضرت محمد(ص) وحدت عقیدتی در پاره ای از موارد دینی متزلزل شد و منشاء پار ه ای از اختلافات موجود از آن زمان تا کنون شده است. اما آن اختلافات در اصول و پایه های دینی نبود و بسیاری از مشترکات دیگر دینی نیز موجب خروج هیچکدام از دین اسلام نشد. اکنون قرن هاست که از وفات حضرت رسول اکرم (ص) می گذرد، برخی از فرقه ها تلاش می کنند که دیگری را محکوم کرده و تمام توانمندی ها و زمینه های رشد خود را با تمرکز بر اختلافات، از بین ببرند. پذیرش و وحدت با مذاهب دیگر را مشروط به پذیرش تمام اعتقادات آن ها می دانند، زیرا مفهوم «وحدت» و تقریب را به مفهوم یکسان سازی تمامی اعتقادات مذاهب دیگر می دانند. در نتیجه، اصل مفهوم مهم اعتصام بحبل الهی (با توجه به مشترکات) تنها در حد شعار باقی مانده است. از نظر بسیاری از متفکران و علمای شیعه مانند مرحوم آیت الله بروجردی و شهید مطهری تفسیر «وحدت» بیشتر وحدت اجتماعی است و پرداختن به تفاوت ها را تنها از نظر مباحث علمی و گفتگو بر اساس احترام در جهت رشد، ایجاد آگاهی و هدایت جامعه باید نگریست، نه به منظور درگیری، نزاع، و یا تفرقه و نفرت. بدین سان می توانیم همزیستی مسالمت آمیزی را در جامعه ایجاد کنیم.

۲- شناخت معیار مسلمان بودن

از منظر قرآن هر فردی که اصول دین را بپذیرد و شهادتین را بر زبان جاری کند مسلمان است. در قرآن کریم در سوره مبارکه نساء آیه ۹۴ خداوند متعال می فرماید: “…و به آن كس كه به اسلام ایمان می آورد، مگوييد كه مؤمن نيستى….. 2». بدیهی است همه مذاهب اسلامی بر این امر اتفاق نظر دارند، بنابراین همه آن ها مسلمان هستند. اِنَّما المُؤمنون اِخوَۀ(مومنین برادران یکدیگرند)، رُحَماءُ بَینَهُم (نسبت به یکدیگر رحیم، عطوف و مهربانند). تمامی حقوق برادری و خواهری بر آن ها واجب می شود و این امر نیز مورد اتفاق همه فرقه های اسلامی است. براین اساس هر فرقه یا گروهی که بخواهد دیگرفرقه ها را تکفیر کند خلاف نص صریح قرآن عمل می کند. توجه به معیار مسلمان بودن از نگاه قرآن می تواند گام های عملی وحدت و تقریب مذاهب را در جوامع اسلامی رشد دهد و از بذرهای تکفیر و بد بینی نسبت به یکدیگر پیشگیری کند. اگر امروزه فرقه تکفیری با نام اسلام امّا عاری و خالی از محتوای آن در جامعه اسلامی و بلکه درجهان رشد کرده است چه بسا به دلیل عدم توجه به شناسایی معیار مسلمانی از نگاه قرآن و بی تفاوتی و عدم اهتمام مسلمانان در تبیین آن بوده است. لذا بی مسئولیتی و سکوت برخی از فرقه ها در برابر نشر اتهامات کفرآمیز آن ها علیه مذهب شیعه مبتنی بر تکفیر آن ها، تجاوز به آن ها و کشتن آن ها، موجب شده است که حوزه اندیشه تکفیری خود را به دیگر مذاهب بکشاند و هر فرقه ای غیر از خود را کافر و قتل او را واجب بداند. نتیجه آن که تفرقه و به تبع آن، شکست مسلمانان در جوامع اسلامی پدیدار می شود. از این رو اهمیت شناخت معیار مسلمانی و پرداختن به آن در عرصه های سیاسی، فرهنگی و خصوصاً در حوزه های آموزشی – در کتاب های درسی از دوره مقدماتی تا دانشگاه – در کشورهای اسلامی می تواند راهکار مناسبی در خشکاندن ریشه اختلافات و بسط وحدت اسلامی باشد.

۳- آشنایی با اعتقادات مذاهب دیگر

یکی دیگر از عناصر وحدت، شناخت مذاهب از اعتقادات یکدیگر است. چنانچه پیروان مذاهب با اعتقادات یکدیگر آشنا باشند پذیرش هرگونه اتهام از قول یک مذهب علیه دیگری دشوار و احیاناً غیر ممکن می شود. آگاهی از منابع صحیح اعتقادی سایر مذاهب، می تواند بحران ها و چالش هایی که فرقه های اسلامی با آن مواجه اند را کاهش داده و کنترل کند. زیرا قدرت های سلطه جو همواره اتهامات غیر واقعی از قول یک مذهب را نسبت به دیگری جهت ناآرامی و ایجاد شکاف و تفرقه میان مذاهب انتشار می دهند تا با تحریک عواطف مذهبی آنان، مذاهب را علیه یکدیگر بشورانند و بدین وسیله سیطره خود را قوت ببخشند و به اهداف و منافع اقتصادی و سیاسی خود نائل آیند، (تفرقه بیانداز و حکومت کن.3) همچنین توجه به افزایش سطح آگاهی ها و شناخت از اعتقادات مذاهب گوناگون، نقش عمده ای را در حل منشأ بحران دیگری ایفا می کند. یعنی اتهامات و داوری هایی که از سوی عوام و یا متعصبان مُغرض به پیروان دیگر مذاهب منتسب می شود و همگی ناشی از جهل، کم خردی و تعصب آن ها است را از میان می رود. به عنوان نمونه در یکی از سفرهای حج، بنده به علت استفاده از مهر متهم به شرک و پرستش خاک شدم؛ در پاسخ به آن ها، پس از توضیحات بسیار و به لطف خداوند با بهره گیری از ادله متقن ثابت کردم که اگر من سر برخاک می گذارم، هیچ فرقی با شما که سر بر روی فرش می گذارید، ندارم. اگر پیشانی گزاردن بر خاک (مهر) شرک است بنابراین گذاشتن پیشانی بر فرش و یا … نیز شرک خواهد بود.4 هر دو خدا را پرستش می کنیم. مسلماً علم و آگاهی در این زمینه ها می تواند همواره مذاهب را از تنش و تفرقه حفظ کرده و آن ها را از نفوذ و گسترش افکار نا بخردانۀ عوام و مغرضان کم اندیش، پالایش دهد. جهت تحقق این امر ضروری به نظر می رسد که متفکران و اندیشمندان همه مذاهب اسلامی با ایجاد آگاهی از مشترکات دینی، همواره نگرش پیروان مذهب خود را از داده های عوام و تاکتیک های قدرت های سلطه طلب جهان خوار مصون نگه دارند.

۴- توجه به مشترکات بین مذاهب

«واعتَصِمُوا بِحبل الله جمیعا» طبق این آیه شریفه از همه مسلمانان دعوت می شود برای پیوستن و چنگ زدن به ریسمان الهی، اعتقاد به اصول دین (مشترکات اعتقادی) را پایه اتحاد و وحدت اجتماعی خود قرار دهند. توجه به اعتقادات مشترک بین مذاهب، فهم و درک آحاد جامعه اسلامی را مانند حلقه های زنجیر به هم پیوسته محکمی، در می آورد که امکان تفرقه و نفوذ در آن وجود نخواهد داشت، مگر آن که یکی از حلقه های زنجیر (ریسمان) الهی از این امر خارج شود. آن گاه زمینه های اختلاف و نفاق و سپس شکست و ضعف در جامعه اسلامی پدیدار می شود. همانطور که قرآن کریم می فرماید به ریسمان الهی همگی چنگ بزنید و از هرگونه تفرقه و پراکندگی بپرهیزید.5
تردیدی نیست که همه مذاهب اسلامی در اصول دین و بسیاری از احکام و فرامین دینی با هم اتفاق نظر دارند، موارد اختلاف در برابر مشترکات آن ها بسیار خرد و اندک است. همه به توحید، عالم آخرت، نبوت انبیای الهی و نبوت ختمی مرتبت حضرت محمد (ص) و کتاب قرآن، نماز، روزه، حج، جهاد، زکات، انفاق، کمک به ایتام، امر به معروف و نهی از منکر، حرام بودن شراب و گوشت خوک، زنا، دروغ، غیبت، تهمت و استفاده از گوشت حلال، حجاب، احسان و نیکی به والدین، همچنین در بسیاری از محرمات، واجبات و مستحبات با هم اشتراک دارند. پیوستن تمامی فرقه های اسلامی به ریسمان الهی است که جوامع پراکنده اسلامی را به امتی واحد تبدیل می سازد وآن ها را به یک پیکره تبدیل می کند. پیامبر اکرم (ص) می فرمایند: “مومنان در دوستی، رحمت و عطوفت به یکدیگر مانند اعضای یک پیکرند که هرگاه عضوی به درد آید دیگر اعضا نیز به درد می آیند” که در راستای همین سخن ارزشمند، سعدی شاعر گرانمایه ایران چنین می گوید :

بنی آدم اعضای یکدیگرند / که در آفرینش زیک گوهرند
چو عضوی به درد آورد روزگار / دگر عضوها را نماند قرار

به راستی ما پیروان مذاهب اسلامی نیز نسبت به یکدیگر مانند اعضای یک پیکره هستیم ولی آیا در صورت مظلوم بودن و یا متهم شدن یک فرقه و مذهب از ما مسلمانان، دیگر فرقه ها نیز دچار همان درد می شوند و پیکره کلی ما را به درد می آورد؟! ما تاکنون در کدامین مناسبات خود در برابر مظلوم بودن فرقه های دیگر با آنها هم درد بوده ایم؟! به عنوان نمونه در برابر تکفیر کردن تشیع، سایر مذاهب دیگر سکوت کردند تا اندک اندک این افراط گرایی به دیگر مذاهب نیز کشیده شد و وضعیت کنونی ناامنی را در جهان پدید آورد. به علاوه برای حل اختلافات موجود و تقریب فقه شیعه و یا فقه اهل سنت، علمای بزرگ شیعه همچون آیت الله بروجردی نیز تدابیر زیر را اندیشیده و برای آن ها به تفصیل، راه حل هایی نیز ارائه داده اند 6.

ریشه یابی مسائل اختلافی

طرح یکسان کردن حج

آگاهی دادن از فقه شیعه به فقه های اهل سنت

توجه به فقه متقارن

۵- تقویت اخوت اسلامی

توصیه به محبت و شفقت و سبقت در نیکی کردن بین مومنان جزو آموزه های الهی پیامبر اکرم حضرت محمد (ص) بوده و یکی از مصادیق بارز تقویت ارتباطات عاطفی میان مسلمانان، عقد اخوت و پیمان برادری است. برای مثال هنگامی که حضرت محمد(ص) وارد مدینه شدند، قرار دادهایی بین گروه های مختلف ایجاد کردند که از جمله آن عقد اخوت بین هر یک از مهاجران و انصار بود و فرمودند ” انما المومنون اخوه”، مومنان همگی برادران یکدیگرند و سپس حضرت علی (ع) را برادر خود خواندند. تأکید قرآن بر رعایت حقوق یکدیگر و آموزه های پیامبر (ص) نیز در همین زمینه موجب شد که از انسان های غیر متمدن آن روزگار که افتخارشان نزاع، جنگ و کشتن انسان های بی گناه و زنده به گور کردن آن ها بود، انسان های نمونه ای تربیت شوند، به طوری که کینه و نفرت آن ها به محبت، عطوفت و ایثار به یکدیگر تبدیل شد. خوش بینی، معیار آنچه که به خود می پسندی به دیگران هم بپسند و دیگر فضایل اخلاقی و وحدت را درمیان آنها ایجاد کردند و بدین ترتیب بزگترین تمدن بشری در دنیا ایجاد شد که سالیان سال کشورهای غربی را نیز وامدار تمدن خود سازند. (دکتر مایکل هارت، یکی از بزرگترین دانشمندان یهودی که در کتابش می گوید: بزرگترین شخصیت جهان که بزرگترین تحول را در جهان بشری ایجاد کرد حضرت محمد (ص) است (و بعد از آن حضرت عیسی)7) این تحول بشری حاصل مهم ترین دستاورد پیامبراکرم (ص) در ایجاد تمدن بشری و وحدت میان مسلمانان بود. حضرت علی (ع) در نهج البلاغه بزرگترین دستاورد حضرت محمد (ص) را ایجاد اُلفت و اتحاد میان مردم متفرق و پراکنده می داند.

شهید مرتضی مطهری نیز در رابطه با اهمیت اتحاد، وحدت و اخوت فرقه های اسلامی در عصر کنونی می گوید: « مصلحان و دانشمندان روشنفکر اسلامی عصر ما، اتحاد و همبستگی ملل و فرق اسلامی را، خصوصاً در اوضاع و احوال کنونی که دشمن از همه جوانب بدان ها هجوم آورده و پیوسته با وسایل مختلف در پی توسعه اختلافات کهن و اختراع اختلافات نوین است، از ضروری ترین نیازهای اسلامی می دانند. اساساً چنانکه می دانیم وحدت اسلامی و اخوت اسلامی، سخت مورد عنایت و اهتمام شارع مقدس اسلام بوده و از اهم مقاصد اسلام است. قرآن و سنت و تاریخ اسلام گواه آن می باشد.8 »

۶- اهتمام به کسب و نشر فضائل اخلاقی

اهتمام به کسب و نشر فضائل اخلاقی یکی از مهم ترین آموزه های اسلام است که در تقریب بین مذاهب و ممانعت از بروز اختلافات تأثیر ویژه ای دارد. جای بسی تأسف است که برخی از کارشناسان دینی ویا پیروان برخی از مذاهب را شاهدیم که درپاره ای از اوقات به پرداختن و نشر برخی از احکام مستحب و یا مکروه اهمیت ویژه قائل می شوند و جایگاه آن ها را با واجبات و یا محرمات همسان می دانند و آن ها را در اولویت تبلیغی خود قرار می دهند . اما به مسائل اخلاقی که یکی از مهم ترین دلائل بعثت پیامبراکرم (ص) بوده است و مهم ترین تأثیر را بر شخصیت فرد و ساختار جامعه دارد، توجهی ندارند. در صورتی که پیامبر اکرم (ص) فرمودند:« اِنّی بُعِثتُ لِاُتَمِمَ مکارم الاخلاق». یکی از مهم ترین اهداف پیامبر اعظم (ص) به کمال رساندن سجایای اخلاقی و فضائل انسانی بوده است. این امر بستر ساز به فعلیت رساندن ظرفیت های وجود آدمی است و با به نمایش گذاردن اوج زیبایی، رشد و تعالی روح الهی و مقام جانشینی خدا بر زمین، که بر انسان عرضه شده است، نشان می دهد که چگونه آن روح می تواند عروج کند و از فرشتگان کامل تر شود و زیبایی بی نهایت بیافریند. از این رو پیامبر اکرم (ص) خودشان در اجرای طرح و برنامه های انسان سازی (مکارم الاخلاق) الگوی تمام وارستگی ها و کمالات اخلاقی بودند و همین امر بستر ساز رشد سریع اسلام و تمدن عظیم بشری شد. یکی از رموز موفقیت حضرت محمد(ص) در بنای وحدت و تمدن بشری همان فضائل اخلاقی ایشان بوده است. همانطور که خداوند در قرآن در آیه ۱۵۹ سوره مبارکه آل عمران می فرماید: « به سبب رحمت خداست كه تو با آن ها اينچنين خوش خوى و مهربان هستى. اگر تندخو و سخت‌دل مى‌بودى از گرد تو پراكنده مى‌شدند… 9» یعنی اگر تمامی این دستورات الهی برقرار بود ولی پیامبر خشن و بداخلاق بود مردم از دور او پراکنده می شدند. بر این اساس با تأسی به آموزه پیامبر اکرم (ص) می توانیم بستر ساز وحدت جهان اسلام باشیم. بسیاری از دستورات اجتماعی اسلام که در هر موردی امر به وجوب یا استحباب دارد، نتیجه ایجاد همان الفت، محبت و وحدت میان مسلمانان بوده است، مانند: نماز جماعت، انفاق، نیکی به والدین، سلام کردن، فرونشاندن خشم، حسن معاشرت. همچنین اعمال و یا صفاتی که به عنوان حرام یا مکروه نهی شده (گناه)، برای جلوگیری از تفرقه و نزاع در میان مسلمانان بوده است؛ مانند خودخواهی، حسد، خود برتربینی، سوء ظن، سخن چینی، دزدی، آزار، جدال، دروغ، غیبت که همه در کتب معتبر شیعه و سنی درج شده است.

۷- پرهیز از اختلافات

خداوند تفاوت ها را یکی از نشانه های عظمت خود قرار داده است. در همه موارد حیات از جمله حیات آدمی، شاهد تفاوت هایی از قبیل رنگ، زبان، نژاد، دیدگاه و درجات فکری و عقلی آدمیان هستیم. بنابراین نباید انتظار داشته باشیم که همه مثل خودمان درک کنند و باورها و دیدگاهشان همسان باشد. «لایُکَلِّف الله نفسا اِلّا وُسعَها » بر این اساس در امور اعتقادی و اجتماعی مذاهب کنونی نیز نکته حائز اهمیت این است که اولاً تفاوت های فکری را منشا قضاوت های منفی علیه دیگران قرار ندهیم، ثانیاً از مطرح کردن تفاوت های عقیدتی به نیت اختلاف بپرهیزیم، ثالثاً در نظر داشته باشیم که تلاش های علمی در تبیین واقعیت های تاریخی مذاهب، بر اساس اخوت و برادری اسلامی و پرهیز از اختلافات در عرصه های مختلف، در ایجاد وحدت و امنیت اجتماعی تاثیر گذار است. به عنوان نمونه کشورهای اروپایی که همواره یک قرن سر گرم جنگ و درگیری های علیه یکدیگر بودند با پرهیز از اختلافات و عقد قراردادهایی مبتنی بر مشترکات خود توانستند به رشد و توسعه چشمگیر در زمینه های مختلف علمی-صنعتی دست یابند. ضمناً آرامش و صلح را در کشورهای خود ایجاد کنند و اکنون به عنوان اتحادیه اروپا مطرح شوند. امید است که کشورها و مذاهب اسلامی نیز به جای نزاع و درگیری، با توجه به مشترکات و اهمیت وحدت، به اقتدار و عزت پیشین خود بازگردند. زیرا تنها در سایه وحدت و تقریب بین مسلمانان و مذاهب اسلامی است که می توان به امنیت و عزت دست یافت. خداوند در قرآن کریم در سوره مبارکه انفال آیه ۴۶ می فرماید: « از خدا و پيامبرش اطاعت كنيد و با يكديگر به نزاع برمخيزيد كه ناتوان می شويد و مهابت و اقتدار شما از بین می رود. صبر پيشه کنید كه خدا همراه صابران است.10 ». بدیهی است که اختلاف و تفرقه باعث شکست می شود، بی آبرویی را به بار می آورد و عزت و اقتدار را از بین می برد.

۸- افزایش تحمل و بردباری

افزایش تحمل و بردباری در برابر تفاوت های فکری و عقیدتی یکی از موارد تمدن بشری و نشانه بالا بودن سطح فرهنگی یک جامعه است. یکی از عوامل مهم وحدت شکن درتاریخ اسلام مسأله عدم تحمل، جمود فکری و تعصب می باشد. چالش های کنونی از قبیل افراط گرایی مذهبی، خشونت و ترور، تکفیر، اتهام، توهین بر مقدسات و الگوهای یکدیگر همه نمادی از ناشکیبایی (intolerance) در جوامع اسلامی محسوب می شود، که همه آن ها نیز برخاسته از وجود واقعیت تلخ عدم تحمل است و مصادیق آن یعنی جمود فکری، تنگ نظری و تعصب در عرصه مذهبی، فرهنگی و سیاسی می باشد. به عنوان مثال قران کریم در آیه ۱۷۰ سوره مبارکه بقرة در مورد آزاد کردن اندیشه ها از قیود مصادیق عدم تحمل و جمود می فرماید: «و چون به آنان گفته شود، از آنچه خدا نازل كرده است پيروى كنيد؛ مى‌گويند: نه، بلكه از چيزى كه پدران خود را بر آن يافته‌ايم، پيروى مى‌كنيم. آيا هر چند پدرانشان چيزى را درك نمى‌كردند و به راه صواب نمى‌رفتند [باز هم در خور پيروى هستند]؟ 11» در این آیه خداوند متعال ایستایی(جمود) بر افکار و اندیشه های نادرست گذشتگان و عدم تحمل اندیشه و منطق نوین صحیح و پیروی کورکورانه از دیگران را از نشانه های عدم تعقل و جهل آدمی می داند و تحمل و بردباری و به تبع آن تعقل و فهم در برابر اندیشه های دیگران را تشویق می کند. خداوند در قرآن کریم در آیه ۱۷ و ۱۸ سوره مبارکه زمر در همین زمینه می فرماید: « آنان كه از بندگی طاغوت اجتناب کرده و به سوى خدا بازمی گردند آنان را مژده باد، پس بندگان مرا بشارت ده، همان هایی که به سخن گوش فرا مى‌دهند و بهترين آن را پيروى مى‌كنند؛ اينانند كه خدايشان راه نموده و اينانند همان خردمندان. (17) (18) 12»

بر این اساس تحمل و بردباری از ویژگی های مسلمانان است و اهتمام به آن ضروری به نظر می رسد. از این رو می توان با استفاده از راهکارهای ذیل میزان “بردباری” را در عرصه اندیشه و روابط اجتماعی افزایش داد:
الف) ایجاد فضای آزادی بیان اندیشه های دینی متفاوت مذاهب و نقد آنها

ب) بردباری در شنیدن افکار و اعتقادات آن ها بدون پیش داوری و یا خودداری از داوری های ناصحیح در پذیرش حق.

ج) گفتگو و بحث های علمی بر اساس محبت و احترام متقابل همانطور که حضرت علی ( ع) سخن نرم گفتن را عبادت می دانستند.

بسیاری از اندیشمندان و متفکران سنی و شیعه همانند دو دوست و برادر دینی همواره اندیشه های دینی خود را مورد تبادل و نقد قرار می دادند و هیچگاه باعث تفرقه و دشمنی نمی شد.

۹- ایجاد صلح و آشتی میان مؤمنان

احساس مسئولیت و پیگیری در برابر امور تفرقه آمیز افراط گرایی ها(Extremism ) و اتهام پردازی ها که موجب بدبینی مذاهب به یکدیگر می شود. خداوند متعال در قرآن کریم در آیه ۹ سوره مبارکه حجرات می فرماید:«و اگر دو گروه از مؤمنان با هم بجنگند، ميان آن دو را اصلاح دهيد، و اگر ]باز[ يكى از آن دو بر ديگرى تعدّى كرد، با آن [گروهی] كه تعدّى مى‌كند بجنگيد تا به فرمان خدا بازگردد. پس اگر باز گشت، ميان آن ها را دادگرانه سازش دهيد و عدالت كنيد، كه خدا دادگران را دوست مى‌دارد.14» و در آیه ۱۰ همین سوره می فرماید : «در حقيقت مؤمنان با هم برادرند، پس ميان برادرانتان را سازش برقرار کنید و از خدا پروا بداريد، اميد كه مورد رحمت قرار گيريد 15».
با توجه به آیات و روایات دیگر، از منظر اسلام، احساس مسئولیت در حل منازعات و درگیری ها بین مسلمانان بسیار تاکید شده است و فراوان در سیره پیامبراکرم (ص) و اهل بیت حضرت پیامبر (علیهم السلام) توصیه شده است. اما بر خلاف آن در جهان اسلام عدم اهتمام بر این امر از سوی برخی از آحاد مسلمان و یا مبلغان مذهبی کاملاً مشهود است. همین بی تفاوتی ها بستر ساز پراکندگی، تجاوز و پرورش گروه های افراطی و ضعف ملل اسلامی و به تبع آن نفوذ و سیطره قدرت های خارجی شده است. حضرت محمد(صل علی محمد و آل محمد) فرمود: می خواهید به شما عملی معرفی کنم که ثوابش از نماز، روزه و صدقه بیشتر باشد،گفتند: آری. فرمود: اصلاح میان مردم است وبدانید که فساد و انگیزه ایجاد تفرقه موجب هلاکت است 16.

در پایان این مقاله، نتیجه می گیریم که ایجاد وحدت میان مذاهب اسلامی یکی از فرائض مهم مسلمانان است. و عزت، اقتدار و امنیت مسلمانان در گرو شناخت شالوده های وحدت و راه کارهای اجرایی آن است. در این راستا مسلمان مذاهب مختلف بایستی با تلاش پیگیر و عاشقانه در راه خدا به شناخت بیشتر عناصر وحدت و عملیاتی سازی آن همت گمارند که بدون تلاش و احساس مسؤولیت جمعی تحقق آن دشوار خواهد بود. خداوند در آیه ۱۱ سوره مبارکه رعد می فرماید«…خداوند سرنوشت هیچ قومی را دگرگون نخواهد کرد مگر آنکه آن قوم خود را تغییر دهند… 17.»

پانویس:

1. سوره مبارکه آل عمران آیه 164: ” لَقَدْ مَنَّ اللَّـهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَ‌سُولًا مِّنْ أَنفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِن كَانُوا مِن قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ “
2. سوره مبارکه النساء آبه 94 : “يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا ضَرَ‌بْتُمْ فِي سَبِيلِ اللَّـهِ فَتَبَيَّنُوا وَلَا تَقُولُوا لِمَنْ أَلْقَىٰ إِلَيْكُمُ السَّلَامَ لَسْتَ مُؤْمِنًا تَبْتَغُونَ عَرَ‌ضَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا فَعِندَ اللَّـهِ مَغَانِمُ كَثِيرَ‌ةٌ ۚ كَذَٰلِكَ كُنتُم مِّن قَبْلُ فَمَنَّ اللَّـهُ عَلَيْكُمْ فَتَبَيَّنُوا ۚ إِنَّ اللَّـهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرً‌ا “
3. “Now the truth emerges: how the US fuelled the rise of Isis in Syria and Iraq”, Seumas Milne, “http://www.theguardian.com/commentisfree/2015/jun/03/us-isis-syria-iraq”
4. شیعه بنا بر ادله متقن سر بر خاک گذاشتن را بر اساس سیره پیامبر (ص) ثابت می کند.
5. سوره مبارکه آل عمران آیه 103: “وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّـهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّ‌قُوا … “
6. وحدت و انسجام اسلامی از نگاه آیت الله بروجردی، محمد واعظ زاده خراسانی، پایگاه اطلاع رسانی حضرت آیت الله العظمی بروجردی (قدّس سرّه)
7. مایکل هارت، The 100 a ranking of the most influential persons in history
8. «الغدیر و وحدت اسلامی» در یادنامه علامه امینی، شهید مرتضی مطهری
9. سوره مبارکه آل عمران آیه 159:” فَبِمَا رَ‌حْمَةٍ مِّنَ اللَّـهِ لِنتَ لَهُمْ ۖ وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ …”
10. سوره مبارکه انفال آیه 46 :” وَأَطِيعُوا اللَّـهَ وَرَ‌سُولَهُ وَلَا تَنَازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَتَذْهَبَ رِ‌يحُكُمْ ۖ وَاصْبِرُ‌وا ۚ إِنَّ اللَّـهَ مَعَ الصَّابِرِ‌ينَ”
11. سوره مبارکه البقره آیه 170:” وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنزَلَ اللَّـهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَيْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا ۗ أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ شَيْئًا وَلَا يَهْتَدُونَ “
12. سوره مبارکه الزمر آیات 17 و 18: ” وَالَّذِينَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَن يَعْبُدُوهَا وَأَنَابُوا إِلَى اللَّـهِ لَهُمُ الْبُشْرَ‌ىٰ ۚ فَبَشِّرْ‌ عِبَادِ ۱۷ الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ ۚ أُولَـٰئِكَ الَّذِينَ هَدَاهُمُ اللَّـهُ ۖ وَأُولَـٰئِكَ هُمْ أُولُو الْأَلْبَابِ۱۸”
13. بایستی با الگو گیری از کتاب المراجعات شیخ سلیم  وشیخ شرف الدین آنها را سر مشق خود قرار دهیم که هیچ  گاه اختلافات فکری و عقیدتی نتواند باعث تفرقه ما شود
14. سوره مبارکه الحجرات آیه 9: ” ” وَإِن طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا ۖ فَإِن بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَ‌ىٰ فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّىٰ تَفِيءَ إِلَىٰ أَمْرِ‌ اللَّـهِ ۚ فَإِن فَاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا ۖ إِنَّ اللَّـهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ “
15. سوره مبارکه الحجرات آیه 10 :” إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ ۚ وَاتَّقُوا اللَّـهَ لَعَلَّكُمْ تُرْ‌حَمُونَ “
16. صحیح بخاری، ج1،صفحه­ی12،سنن ابن داوود صفحه­ی50
17. سوره مبارکه رعد آیه 11: ” … إِنَّ اللَّـهَ لَا يُغَيِّرُ‌ مَا بِقَوْمٍ حَتَّىٰ يُغَيِّرُ‌وا مَا بِأَنفُسِهِمْ  …”